فوبیا
” احساس می کردم ضربان قلبم بلندترین صدای محیط اطرافم است. نفسم بند آمده بود.
اگر چه در دل با خود زمزمه می کردم که: نترس تو خیلی بزرگ تر از اونی. آروم نفس بکس، اون کاری با تو نداره…
اما انگار هیچ چیز نمی توانست آرامم کند، جز آنکه به مکانی دیگر بروم.”
جملاتی که خواندید توصیف بخشی از حالتی است که فرد مبتلا به فوبیا تجربه می کند.
فوبیا یا ترس مرضی به ترس و نگرانی شدید نسبت به موضوعاتی اطلاق می شود که با خطر واقعی اش تناسب چندانی ندارد.
افراد مبتلا به فوبیا معمولا از غیر منطقی بودن شدت ترس شان با خبرند با این وجود قادر به کنترل آن نیستند.
ممکن است عده ای به خاطر چنین ترسی خود را سرزنش می کنند و یا توسط دیگران مورد انتقاد قرار گیرند:
نا سلامتی مردی از سوسک می ترسی واقعا؟!
اما به طور کلی فوبیا یک نوع ترس مرضی است که بدون توجه به سن یا جنسیت فرد تجربه می شود.
علائم و نشانه های فوبیا
شاید بهتر باشد نشانه های فوبیا را در دسته بندی زیر خلاصه نمود:
- ü فرد در مورد یک شی ء یا یک موقعیت خاص، ترس و اضطراب شدیدی را تجربه می کند.
- ü او همواره سعی می کند از شی ء یا موقعیت فوبیک فرار کند ( تا در امان باشد).
- ü این اضطراب و اجتناب دائمی است ( حداقل ۶ ماه طول می کشد).
- ü این اضطراب و ترس با خطر واقعی و زمینه های فرهنگی _ اجتماعی او تناسبی ندارد.
- ü اضطراب و ترس شدید فرد از موضوع فوبیک باعث اختلال در عملکرد زندگی ( ر زمینههای شغلی، اجتماعی و..) می شود.
انواع فوبیا
به طور کلی موقعیت های مختلفی به عنوان موقعیت فوبیک شناخته می شوند.
در یک تقسیم بندی کلی انوع فوبیا به شرح زیر دسته بندی می شوند:
- فوبی حیوانات: به ترس شدید، غیر منطقی، نامتناسب و مداوم نسبت به حیوانات، گفته می شود که باعث می شود فرد دائم در حال فرار از مواجه شدن با حیوانت فوبیک باشد.
فوبی حیوانات شامل:
- ü فوبی عنکبوت یا آراکنوفوبیا
- ü آیلروفوبیا یا ترس از گربه
- ü فوبیا سگ یا یا سینوفوبیا
- ü فوبی سوسک
- ü ترس از مار یا اوفیدیوفوبیا
- ü فوبی موش
- فوبیا اجتماعی: این نوع فوبیا به اضطراب شدید و مدام نسبت به موقعیت های اجتماعی اشاره داره که در آن احتمال دیده شدن، قضاوت و یا ارزیابی شدن توسط دیگران وجود دارد.
به عنوان مثال یک مدیر شرکت مبتلا به فوبیای اجتماعی ممکن است حتی از ترفیع شغلی خود به شدت مضطرب شود چرا که باید مقابل حضار تشویق شده و سخنرانی کند.
- فوبی خون، تزریق، جراحت: فرد مبتلا به فوبیای خون، در صورت مشاهده و یا مواجهه با موقعیت هایی که در آن شاهد خون یا جراحت و حتی تزریقات توسط دیگران قرار گیرد، دچار اضطراب، افت فشار خون می گردد و حتی ممکن است غش کند.
- فوبی موقعیتی: این نوع فوبیا به موقعیت ها یا مکان های خاصی اشاره دارد که فرد را دچار اضطراب و ترسی فراگیر می کند.
انواع فوبیا موقعیتی
- ü فوبی ارتفاع
- ü فوبی مکان های بسته یا کلاستروفوبیا
- ü هیدروفوبی یا فوبیا باکتری
سوالات متداول فوبیا
1 - اختلال فوبیا چه تفاوتی با ترس های غیر معمول دارد؟
فوبیا زمانی به عنوان اختلال مطرح می شود که در زندگی کلی فرد ( در زمینه های اجتماعی، شغلی و..) نیز اختلال ایجاد کند. در واقع بسیاری از ترس های نامعقول یا مرضی بدین دلیل که در موقعیت زندگی روزمره ما احتمال مواجهه بسیار پایینی دارند، چندان دردسر ساز نخواهند بود. برعکس، ترس مرضی از خون، فوبی دندان پزشکی یا موقعیت های اجتماعی با احتمال بالاتری می تواند باعث اختلال در زندگی و روابط شغلی یا خانوادگی فرد گردد. به عنوان مثال فرد مبتلا به فوبی خون در صورت نیاز به دریافت کمک تخصصی تیم پزشکی به دلیل ترس از تزریق آمپول و یا مواجهه با چنین شرایطی، از رفتن به بیمارستان خود داری می کند.
2 - ریشه و دلیل اصلی ایجاد فوبیا چیست؟
درمورد علت فوبیا نظریه های گوناگونی مطرح شده که هر کدام به جنبه خاصی از این اختلال متمرکز هستند. به عنوان مثال بر اساس نظریه شرطی سازی، فوبیا به دلیل همراهی و تداعی موضوع فوبیک با یک خاطره ناخوشایند ایجاد می شود. بر این اساس فردی که تجربه دردآوری در زمینه دندان پزشکی داشته ممکن است به شدت نسبت به دندان پزشکی دچار هراس شود. از سویی بعضی نظریه پردازان به آمادگی تکاملی ما نسبت به بعضی موقعیت های فوبیک تاکید می کنند و معتقدند انسان ها از یک آمادگی ذاتی برای ترسیدن از موضوعاتی که برای اجدادشان خطرناک بوده برخوردارند. این دیدگاه به فوبی عنکبوت یا مار اشاره می کند که برای اجدادمان خطرناک بوده در مقابل ما نسبت به موضاعت به روزتر اما خطرناک تر مانند تفنگ یا چاقو فوبیا را تجربه نمی کنیم.
3 - آیا فوبیا قابل درمان است؟
خوشبختانه اختلال فوبیا به روش های مختلف و کارامدی قابل حل است. روش های درمانی فوبیا شامل دارو درمانی، درمان مواجهه تجسمی حضوری ، حساسیت زدایی منظم، استفاده از واقعیت مجازی یا VRو بازسازی شناختی است. انتخاب روش درمانی معمولا به تشخیص روانشناس و با در نظر گرفتن شدت و نوع فوبیا صورت می گیرد.