اختلال روان تنی یا اختلال سایکوسوماتیک چیست؟

اختلال روان تنی یا اختلال سایکوسوماتیک چیست؟

درد های اختلال روان تنی چیست و چطور درمان می شود؟

اختلال روان تنی از دو واژه «روان » و « تن » گرفته شده است که شامل درد های اختلال روان تنی با علائم فیزیکی واقعی همراه می باشد که توسط ذهن ایجاد می شود.

بر خلاف بیماری هیپوکندریا یا خود بیمار انگاری که بیمار دچار ترس مزمن از بیماری می شود و تصور می کند درد های جزئی او نشانه ای از بیماری سخت و طاقت فرسا می باشد، در بیماری روان تنی درد افراد واقعی و ناتوان کننده می باشد اما با بررسی و معاینه پزشک بیمار هیچ مشکلی ندارد و فرد کاملا سالم می باشد.

اختلال روان تنی – تعریف درد های روانی – جسمانی: ( psychosomatic pains)

به طور رایج به درد های روانی – جسمانی، درد های روان تنی یا سایکوسوماتیک می گویند. درد های روان تنی به درد هایی گفته می شود که منشا آن تنش ها و فشار های روانی فرو رفته شده یا سرکوب شده می باشد که به صورت جسمانی خود را نشان می دهد.

درد های روان تنی منشا جسمانی ندارند و با دارو درمانی بهبود نمی یابند، به همین دلیل درد ها یا مشکلات جسمانی که به وسیله مشکلات پزشکی بهبود نمی یابد را درد های روان تنی می گویند.

درد های جسمانی که منشا آن مشکلات روانی می باشد عبارت اند از : سردرد های تنشی، میگرن، گردن درد و گاهی اوقات فشار خون و یا دیابت.

بسیاری از دردها که به وسیله دارو درمانی رفع نمی شوند و همچنین بسیاری از اختلالات جنسی ممکن است به خاطر اختلالات روان تنی باشد، مثلا ریزش مو ممکن است منشا روانی داشته باشد و گاهی اوقات فلج اندام که در روانشناسی به آن هیستریک می گویند منشا روانی دارد.

خود بیمار انگاری چیست و چه تفاوتی با درد های اختلال روان تنی دارد ؟

افرادی که دچار خودبیمار انگاری هستند ترس دائمی نسبت به بیماری های جدی و خطرناک به سراغشان می آید، مثلا آن ها دچار سردرد می شوند و آن را به تومور مغزی ربط می دهند یا هنگامی که احساس تهوع دارند فکر می کنند به نوعی سرطان دچار شده اند.

در صورتی که افراد عادی وقتی به این بیماری ها دچار می شوند سردرد شان را به کم آبی و تهوع را به خاطر غذایی که خورده اند ربط می دهند و دید مثبتی نسبت به بیماری خود دارند اما افرادی که مبتلا به خود بیماری انگاری هستند از ترس دائمی رنج می برند و به خاطر ترس شان به طور دائم به پزشک مراجعه می کنند و آزمایشات شان را به طور مکرر تکرار می کنند، در صورتی که هیچ مشکلی ندارند.

افرادی که به این اختلال دچار هستند هر گونه نشانه و علائمی را به یک بیماری خطرناک و مرگ بار ربط می دهند و با ترس دائمی از بیماری زندگی می کنند.

افرادی که درگیر اختلال روان تنی هستند نشانه های درد های واقعی بالینی را دارند و هر روز با آن ها دست و پنجه نرم می کنند.

علائم یا ویژگی های درد های اختلال روان تنی  (Psychosomatic Pain)

درد اختلال روان تنی یا اختلال سایکوسوماتیک به عنوان درد روان زا یا اختلال درد ناشی از استرس و اضطراب در روانشناسی شناختهمی شود و ویژگی آن درد مزمن در بیش از یک ناحیه بدن می باشد که چندین ماه و چندین سال طول می کشد.

مشخصات زیر مربوط به اختلال درد سایکوسوماتیک می باشد:

• علم پزشکی نمی تواند درد را توضیح دهد و مورد بررسی قرار دهد.
• درد باعث ایجاد ناراحتی های جدی یا اختلال در مناطق مختلف بدن یا قابلیت های فردی می شود.
• با توجه به علائم روانی در همان ابتدا بیماری شدت، قوت و افزایش شدت دارد.
• شکایت از درد به صورت عمدی و غیر واقعی نمی باشد و به دلیل وجود هر گونه اختلال روانی مانند خلق و خو و اختلال اضطراب یا هر گونه شکل گیری از اختلالات روانی ایجاد نشده است.

انواع اختلال روان تنی یا اختلال سایکوسو ماتیک

• جسمانی سازی
• هیچوکندریاسیس ( اضطراب بیماری)
• اختلال تبدیلی

یکی از نمونه های رایج در اختلال روان تنی، درد های شدید می باشد که عوامل روانی بر روی تداوم و شدت آن اثر می گذارد، بدون آن که از نظر بدنی و فیزیکی درد مشخصی داشته باشد.

این اختلال بر روی زندگی و روابط بین فردی اشخاص سایه می اندازد و مشکلاتی را در زندگی برای آن ها به وجود می آورد.

در اختلال اضطراب بیماری ( هیپوکندریاسیس) فرد احساس می کند که به بیماری جدی دچار شده است، این در صورتی است که نشانه های بدنی قابل توجهی ندارد.

اختلال تبدیلی

نوع دیگر اختلال، اختلال تبدیلی نام دارد که در آن ناکارآمدی در بدن مانند فلج شدن فرد دیده می شود که علت مشخصی برای آن وجود ندارد.

دلیل اختلالاتی که در بدن به وجود می آید نامشخص می باشد اما با اختلالات اضطرابی رابطه نزدیکی دارد.

هنگامی که فرد دچار افسردگی می شود به احتمال زیاد دردهای جسمانی زیادی را تجربه می کند.

بر اساس پژوهش های انجام شده اختلال روانی با افسردگی و اضطراب رابطه مستقیمی دارد زیرا بیماران افسرده زمانی که تحت درمان هستند شکایت هایی نسبت به علائم بدنی و درد جسمانی دارند.

نشانه های جسمانی و اختلالاتی که به وجود می آید ریشه تاریخی دارد و به زمان گذشته فروید و روانکاوی قدیم باز می گردد، در آن زمان سعی می شد تا علائم غیر عادی با فرض این که این نشانه ها منعکس شده از تعارض های درونی می باشد حل گردند.

در آن زمان مبنای فیزیولوژیک این نشانه ها را نتوانسته اند به طور درست شناسایی کنند اما با انجام هیپنوتیزم بر روی بیمار و انجام روان کاوی به این نتیجه رسیدند که نشانه های بیماری به مرور ناپدید می شود و همین نظریه را مبنای علائم جسمانی را روان- شناختی در نظر گرفتند.

اختلال درد 

بیمارانی که به اختلال روانی دچار هستند معمولا دچار درد های مزمنی می شوند که این درد ها به مشکلات طبی مرتبط نمی شود، به عنوان نمونه این درد ها بیشتر در ناحیه کمر و پا به وجود می آید و شدت این درد ها باعث می شود تا فرد فعالیت های عادی خود را انجام ندهد و زندگی او مختل شود.

اختلال بد شکلی بدن 

افرادی که به این مشکل دچارند بر روی بدنشان بسیار حساس هستند و در مورد اختلال در ظاهر خود استرس زیادی دارند. آن ها تصور می کنند که بدنشان با نواقصی همراه است، به طور نمونه اگر فرد اندکی ریزش مو داشته باشد خیال می کند که دچار مشکل طاسی شده است و نسبت به این مسئله بسیار نگران می باشند.

سایبرکندریا 

در دهه های اخیر اطلاعات پزشکی بسیاری در فضاهای مجازی و اینترنت پخش شده است و افراد با جست و جو در اینترنت اطلاعات پزشکی بسیاری در مورد بیماری به دست می آورند و به همین دلیل بسیاری از نشانه های بیماری را در بدن خود جست و جو می کنند.

شخصی که به اختلال روان تنی دچار شده است بر روی یک یا چند نشانه بدنی تمرکز می کند و به خاطر وجود این نشانه ها دچار اضطراب و استرس شده است که ممکن است نشانه های جسمانی معمولی باشد.

ملاک های تشخیصی اختلال روان تنی

الف : وجود یک بیماری طبی عمومی

ب : عوامل روانی به یکی از روش های زیر بر روی بیماری طبی تاثیر نامطلوب می گذارد:

• عوامل روانشناختی با بیماری طبی رابطه زمانی بسیار نزدیکی دارند و بر یکدیگر تاثیر متقابل می گذارند.
• عوامل روانی بر روی درمان بیماری طبی تداخل ایجاد می کند و تاثیر می گذارد.
• این عوامل باعث می شود تا فرد خطرات بهداشتی اضافه را نیز بپذیرد.
• این عوامل باعث می شود تا فرد پاسخ های فیزیولوژیکی وابسته به استرس را ایجاد کند که باعث تسریع و تشدید علائم بیماری طبی می شود. که این تسریع شامل :
• اختلال روانی موثر بر بیماری طبی
• عوامل روانشناختی موثر بر بیماری طبی
• صفات شخصیتی موثر بر بیماری طبی
• رفتار های بهداشتی غیر انطباقی موثر بر روی بیماری طبی : مانند رعایت نکردن رژیم غذایی و دارویی
• پاسخ فیزیولوژیکی موثر بر بیماری طبی: مانند افزایش فشار خون یا زخم معده وابسته به استرس
• سایر عوامل روانشناختی نامشخص موثر بر بیماری طبی : مانند عوامل فرهنگی و مذهبی

برخی از انواع بیماری های روان تنی

1. اختلالات گوارشی از انواع بیماری های روان تنی

هنگامی که غشای مخاطی در قسمت بالای روده باریک دچار فرسایش می شوند زخم های گوارشی به وجود می آید، افرادی که غشای مخاطی آن ها ضعیف است و اسید معده آن ها بیش از حد ترشح می شود، همچنین افرادی که دچار ضعف روده هستند در هنگام مواجه با استرس و اضطراب دچار اختلال گوارشی و زخم معده می شوند و در بعضی مواقع این اتفاق ممکن است ارثی باشد .

بر اساس تحقیقات انجام شده هنگامی که افراد دچار اضطراب و استرس می شوند اسید معده آن ها بیش از حد ترشح می شود و باعث زخم معده می گردد بنابراین برخی از افرادی که مشاغل پر استرس و اضطرابی دارند به زخم معده دچار می شوند.

2. اختلالات قلبی عروقی از جمله بیماری های روان تنی

بیماری های قلبی عروقی در بیشتر مواقع به خاطر تجمع چربی در شریان های کرنری به وجود می آید، در بسیاری از اوقات گرفتگی رگ ها مانع از خون رسانی به قلب می شود و در نتیجه باعث حمله قلبی و مرگ می شود.

عواملی که باعث بروز بیماری قلبی و عروقی می شود عبارت اند از :

• عوامل جسمانی نظیر پیری
• سیگار کشیدن
• عوامل ارثی
• کلسترول و فشار خون بالا
• مجموعه ای از عوامل روانی که با تیپ شخصیتی A شناخته شده است.

افرادی که اغلب نگران هستند و ویژگی های شخصیتی مانند رقابت طلبی، جاه طلبی، خصومت و پرخاشگری زیادی در آن ها مشاهده می شود بیشتر دچار بیماری قلبی و عروقی می شوند. این اختلالات زمانی بیشتر می شود که شخصیت های تیپ A نتوانند خشم خود را به خوبی تخلیه کنند و مهارت آن ها در این زمینه کم باشد.

3. اختلالات تنفسی به ویژه آسم

یکی از معروف ترین بیماری تنفسی آسم می باشد که طی آن مجاری تنفسی فرد تنگ و مسدود می شود و فرد نمی توانند به راحتی نفس بکشد، از جمله علائم این بیماری می توان به تنگی نفس، سرفه و خس خس کردن اشاره کرد.

زمانی که فرد در موقعیت های هیجانی و روانی پیچیده قرار می گیرد اغلت دچار تنگی نفس می شود و تنفس برای او سخت می گردد، البته آسم تنها به دلیل عوامل روانی به وجود نمی آید بلکه عوامل روانی و استرس های تشدید کننده عوامل جسمانی این بیماری هستند.

4. فشار خون از جمله اختلال سایکوسوماتیک

فشار خون به دلیل عوامل قلبی، کلیوی و غددی به وجود می آید و در بسیاری از موارد این بیماری علت جسمانی خاصی ندارد، افرادی که به مشکل فشار خون مبتلا می شوند معمولا در مورد مسائل و مشکلات انعطاف ناپذیر می باشند و چون کمال گرا هستند و توانایی آن ها با خواسته هایشان تطابق ندارد دچار استرس و تنش های بسیاری می شوند. وجود استرس و اضطراب بسیار بر شدت علائم می افزاید و فشار خون به وجود می آید، البته نقش وراثت در ابتلا به این بیماری نباید نادیده گرفته شود.

5. درد های ستون فقرات و به ویژه درد های کمر

علت بروز درد های ستون فقرات و کمر به خاطر دیسک، ساییدگی مهره ها و تومور های نخاع و ستون فقرات می باشد این درد های علت عضوی دارند اما گاهی درد هایی در مهره های اولیه پشت و گردن ایجاد می شود که منشا روانی دارند.

بسیاری از افراد که قدرت انعطاف پذیری آن ها کم است و نمی توانند خود را با محیط تطبیق دهند و توانایی سازگاری هیجانی ندارند به درد های کمر و گردن مبتلا می شوند این افراد در دراز مدت به بیماری های روانی و نشانه های خلق پایین را ممکن است تجربه کنند.

6. مشکلات تیروئید از جمله اختلال سایکوسوماتیک

برخی از افراد ممکن است به دلیل استرس های طولانی مدت و یکنواخت دچار پرکاری تیروئید شوند و همچنین افرادی که نسبت به مسائل و عقاید دیگران حالت تدافعی نشان می دهند و قادر نیستند تعامل و ارتباط مناسبی با محیط اطرافشان ایجاد کنند احتمال دارد مشکلات تیروئیدی را تجربه کنند.

7. اختلالات تغذیه ای و خوردن

دو تا از بیماری های تغذیه ای که علت روانی دارد پرخوری عصبی و بی اشتهایی روانی می باشد.

زمانی که فرد دچار خود کم بینی شده و احساس می کند که دچار اضافه وزن و چاقی شده است. تصورات غیر واقعی دیگر به سراغش می آید و به صورت مداوم از خوردن امتناع می کند. در بسیاری از مواقع وزن او به شدت کاهش می یابد و نصف وزن طبیعی اش می شود.

هنگامی که فرد دچار پر خوری عصبی می شود تمایل پیدا می کند تا بیش از حد غذا مصرف کند و به طور مداوم در حال خوردن می باشد اما ترس از اضافه وزن دارد و با استفاده از روش هایی مانند انگشت کردن در حلق، مصرف ملین و مسهل و ورزش های بسیار سنگین سعی می کند مواد غذایی را از بدنش دفع کند و لاغر شود.

بین پر خوری عصبی و افسردگی ارتباط بسیار نزدیکی وجود دارد و این بیماری باعث می شود مشکلات بسیاری برای فرد به وجود آید که درمان آن تنها از روش های روان درمانی و مداخلات تخصصی امکان پذیر می باشد.